Povodom predstojećeg završetka ovogodišnjih arheoloških iskopavanja na lokalitetu Vrelo-Šarkamen, portal ES prenosi zajednički tekst članova stručnog tima, dr Sofije Petković, više naučne saradnice Arheološkog instituta, rukovodioca projekta i Gordana Janjića, muzejskog savetnika Muzeja Krajine, koordinatora projekta.

Već treću godinu Muzej Krajine iz Negotina, u saradnji sa Arheološkim institutom iz Beograda i Zavodom za zaštitu spomenika kulture iz Niša, realizuje projekat „Vrelo-Šarkamen, arheološka istraživanja, prezentacija i promocija“, koji se finansira sredstvima Ministarstva kulture i informisanja Republike Srbije, lokalne samouprave, odnosno Opštine Negotin i sopstvenim sredstvima muzeja. Ove godine jednomesečna arheološka iskopavanja na Vrelu, biće završena 29. septembra.

Primarni cilj ovog projekta su arheološka iskopavanja kompleksa rimske carske rezidencije, koju je početkom 4. veka podigao tetrarh Maksimin Daja, nećak cara Galerija, koji je sagradio sličnu utvrđenu palatu na Gamzigradu (Romuliana Felix). Istraživanja ovog, u svetu jedinstvenog, arhitektonskog kompleksa, koji obuhvata i mauzolej carice-majke, sestre tetrarha Galerija, u kome je 1996. godine otkriven set zlatnog nakita, sada u Narodnom muzeju Republike Srbije, značajna su kako za arheologiju i istoriju naše zemlje i šire Rimskog carstva, tako i za razvoj kulturnog turizma u Negotinskoj Krajini i Srbiji. Naime, arheološka iskopavanja, praćena konzervatorsko-restauratorskim radovima na arhitektonskim spomenicima, preduslov su za prezentaciju i promociju rimskog nalazišta u Šarkamenu, kome je 1994. godine dodeljena kategorija kulturnog dobra od velikog značaja za Republiku Srbiju.

U tri kampanje arheoloških iskopavanja (2013-2015) pažnja je usredsređena na dva sektora utvrđene palate – monumentalnu jugoistočnu kulu kružne osnove (kula 8) i zapadnu kapiju sa pripadajućim kulama, od kojih je južna poligonalna (kula 1), a severna kružna (kula 2). Konzervatorsko-restauratorski radovi su delom izvedeni 2014. godine na jugoistočnoj kuli, a iste godine je otkriven njen ulaz, sa monumentalnim stepeništem, jedinstvenim arhitektonskim rešenjem u rimskom fortifikacionom graditeljstvu, kao i ostaci starijeg utvrđenja vile (villa rustica), koja je prethodila izgradnji carske rezidencije - kula kvadratne osnove sa delom istočnog i južnog bedema, ukomponovani u fortifikaciju palate. Ovo je uslovilo nastavak radova u jugoistočnom delu utvrđenja, gde je u ovogodišnjoj kampanji uz južni bedem, zapadno od ulaza u jugoistočnu kulu, otkriven objekat za vodosnabdevanje, vodotoranj – castellum aquae ,  sa sistemom dovodnih i odvodnih kanala i taložnika. Voda je u utvrđenu palatu dovođena sa juga, najverovatnije akveduktom (aquaeduct), koji je premošćavao dolinu Vrelske reke, možda sa izvora ove rečice iz pećine, sa Vrela. Razlog izgradnje ovog vodovoda, u okruženju koje je bogato vodom i izvorima, najverovatnije treba tražiti u njenim lekovitim svojstvima, koja su Rimljani veoma cenili. S obzirom da je Maksimin Daja podigao rezidenciju u rodnom mestu, po uzoru na ostale tetrarhe, sigurno su mu bila poznata blagotvorna svojstva vrelske vode. Inače, očuvana rimska postrojenja za snabdevanje vodom, vodotornjevi, su veoma retka, a u našoj zemlji su otkrivena samo još u blizini palate Mediana, koju je u 4. veku podigao car Konstantin Veliki u Nišu i na Caričinom Gradu (Iustiniana Prima) kod Lebana, gradu i arhiepiskopskom sedištu, koje je u svojoj postojbini podigao car Justinijan I u 6. veku.

Osim toga, u ovogodišnjoj kampanji arheoloških iskopavanja otkriveno je spoljašnje lice jugoistočne kule, njeni spojevi sa istočnim i južnim bedemom i njen središnji kontrafor, jedinstvene konstrukcije, a sve u cilju završetka konzervatorsko-restauratorskih radova na ovom objektu sledeće godine. Nakon toga, sledi projekat prezentacije, koji će omogućiti da kula 8 postane muzejski objekat – galerija sa izloženim panoima sa informacijama o nalazištu Vrelo-Šarkamen - fotografijama i planovima sa prigodnim tekstom o carskoj palati i mauzoleju. U okviru projekta promocije nalazišta planirana je i prezentacija zapadne kapije utvrđenja i mauzoleja, koja podrazumeva i konzervatorsko-restauratorske radove, zatim sanacija puta do nalazišta, izgradnja parkinga i mokrog čvora, što bi sve doprinelo većoj posećenosti arheološkog nalazišta Vrelo-Šarkamen, koje je takođe deo Muzeja Krajine u Negotinu.

Stručni tim u ovogodišnjoj kampanji arheoloških iskopavanja čine dr Sofija Petković, viša naučna saradnica Arheološkog instituta, rukovodilac projekta, Gordan Janjić, muzejski savetnik Muzeja Krajine, koordinator projekta, Branko Aleksić, apsolvent arheologije i Nikola Ivanković, apsolvent arhitekture. Iskopavanja su realizovana sa 8 fizičkih radnika iz sela Šarkamen i Štubik.